با افزایش نرخ باسوادی در کشور اتیوپی انتظار طبیعی این است که  نرخ  ساعت مطالعه نیز در حال رشد باشد و هر روز افراد بیشتری عادت به خواندن کتاب در اوقات فراغت پیدا نمایند. مطالعه کتاب برای همه اقشار در جامعه با سواد امری رایج بوده و تقاضای عموم مردم برای خرید کتاب نیز توسط فروشندگان کتاب نیز یکی از شاخص های آن می باشد.  

این روزها به هر کجای شهر آدیس که بروید، به نظر می رسد که کتاب برای خرید در دسترس می باشد، چه از یک جایگاه رسمی فروش کتاب در اطراف محله استادیوم شهر آدیس آبابا و تئاتر ملی و چه از فروشنده های سیار فروش کتاب.

 همچنین وجود افرادی که در خیابانها با خود  کتاب حمل می کنند و فروش آن را به افرادی که در اتومبیل نشسته اند یا افرادی که در خیابان راه می روند پیشنهاد می نمایند،  یک امر عادی شده است. این روند جدیدی است که شهر آدیس آبابا را تسخیر کرده است. چند سال پیش بازار کتاب و خوانندگان بسیار محدود بود.

این روزها نسل جدید شیفته فناوری و تکنولوژی است. جوانان بیشتر از تلفن های هوشمند استفاده می کنند و از اینترنت برای انجام همه کارها بهره می برند. و اگر شخصی در حال استفاده از تلفن همراه نباشد احتمالا خود را با برنامه های تلویزیون مشغول نموده است. ولی واقعیت این است که اتیوپی کشوری با حدود ۱۱۰ میلیون جمعیت است و نرخ کتابخوانی در آن بسیار پایین است و شاید بتوان گفت که فرهنگ کتابخوانی در این کشور در حال مرگ می باشد، در ادامه علل این آسیب اجتماعی و فرهنگی بررسی می گردد.

 کتاب فروشان ثابت و سیار در آدیس آبابا

آنها با کتابهایی که در دستانشان تا انتهای گردنشان چیده شده است، راه می روند و به هر کسی که برای خرید کتاب به آنها نزدیک میشوند، پیشنهاد کتابی را می دهند. نزدیک به ۱۰۰۰ فروشنده سیار کتاب در خیابان های آدیس آبابا وجود دارد.

آدیسو یک فروشنده سیار کتاب است او پنج سال است که کتاب می فروشد. اگرچه آدیسو باسواد نیست، اما همه عناوین کتابهایی را که حمل می کند  چه به زبان امهریک و چه انگلیسی را می داند. از زمان اعلام وضعیت اضطراری اخیر در کشور بخاطر همه گیری کرونا، کار وی نیز تا حدودی مشکل پیدا کرده است.  قیمتی که او برای تهیه کتاب از فروشگاه ها استفاده می کرد افزایش یافته است و بعضی اوقات کتابهایی که مردم می خواهند بخوانند در دسترس نیست. برخی از همکاران وی نیز به دلیل فشار مأموران در مناطقی مانند دمبل، بله دلدی و روبروی هر هتل بزرگی که گردشگران از آن بازدید می کنند، کسب و کار خود را ترک کرده اند. آدیسو می گوید: "با ما مانند یک دزد رفتار می شود و حضور ما در برخی از مناطق گردشگری ممنوع است."

وی امیدوار است که آنها  بتوانند انجمنی برای فروشندگان سیار کتاب ایجاد کند که آنها را متحد کرده و از این آزار و اذیت نیروی های امنیتی جلوگیری کند تا آنها بتوانند آزادانه کتاب ها را بفروشند.

بیشتر خوانندگان کتاب در اتیوپی علاقه مند به مطالعه کتابهایی با محوریت سیاست یا رمانهای خاص هستند. آدیسو توضیح می دهد که یافتن کتابهایی که توسط افسانه هایی مانند Alemayehu Gelagay و Adam Reta نوشته شده، از آنجا که بسیار قدیمی هستند بسیار دشوار است. وقتی این کتاب ها را پیدا می کنیم، آنها را با قیمت بالاتری می فروشیم زیرا دستیابی به آنها به ندرت اتفاق می افتد.

وی افزود: اخیراً ناشران کتاب آثار کلاسیک را تجدید چاپ کرده و در دسترس خوانندگان قرار داده اند. آنها از آنجا که طرفداران زیادی دارند، بسیار سریع  به فروش می رسند.

یوناس ۳۲ ساله نیز یک فروشنده سیار کتاب است که درست در کنار تئاتر ملی تاریخی اتیوپی بساط خود را پهن کرده است.  یک صبح آفتابی که او در کنار کتابهایش ایستاده است و خیلی سریع با لبخند از مشتریانش استقبال می کند و توصیه های خود را درباره کتاب هایی که مشتریانش علاقه مند به مطالعه آن هستند ارائه می دهد. وی گفت: "من شش سال است که این کار را انجام می دهم، سود این کار اصلا خوب نیست ، اما من از فروش کتاب لذت می برم." یوناس در دو سال اخیر شاهد افزایش شدید قیمت کتاب بوده است. او می گوید که "در یک روز خوب من از فروش ۲۰ کتاب سود منطقی می برم ولی تعداد این روزهای خوب خیلی کم است"

همانطور که او به یاد می آورد از شش سال پیش که برای اولین بار کار خود را شروع کرد، قیمت یک کتاب به طور متوسط ۱۵ بیر بود، اما در چند سال اخیر قیمت ها در یک بازه زمانی کوتاه از ۳۰ بیر به ۸۰ بیر رسیده است. یک دلیل آن هزینه چاپ کاغذ است. اما یوناس می گوید این افزایش قیمت مشتریان را از این امر منصرف نکرده ولی تعداد آنها خیلی کم شده است.  مردم هنوز هم می خواهند کتاب بخوانند بنابراین هنوز هم کم و بیش، خرید می کنند.

در سال ۲۰۱۵ ، اتیوپی ۱۱.۲ میلیون دلار کتاب چاپی وارد کرده است. تمام کتاب های موجود در غرفه یوناس به صورت محلی منتشر و توزیع می شود. ناشرانی در اطراف آدیس آبابا هستند که هم کتابهای محلی و هم کتابهای بین المللی را با چاپ و چاپ مجدد در کشور با قیمتی مقرون به صرفه در دسترس می گذارند.

رویای یوناس این است که کتاب هایی را که نویسندگان بزرگ اتیوپیایی در بازارهای بین المللی نوشته اند را سبد فروش خود ببیند، درست همانطور که در جایگاه او کتابهایی از نویسندگان از سراسر جهان وجود دارد. شما می توانید کتابهای روانشناسی و داستانهای آمریکایی را به زبان انگلیسی و ترجمه شده و به زبان امهریک روی زمین مشاهده کنید.

مردم هنوز در اتیوپی به  ارزش واقعی کتاب آگاهی ندارند. وی می گوید: کتاب به مردم کمک می کند تا یاد بگیرند و تغییر کنند، از هر لحاظ به رشد آن کمک می کند.

بیش از ۷۰ سال است که چاپخانه و انتشارات هنری نسبت به چاپ و  توزیع کتاب در سراسر کشور اتیوپی اهتمام دارد. آنها در تولید انواع کتاب ها از کتاب های درسی گرفته تا داستان نقش دارند. این شرکت در اوایل سال ۲۰۱۶ خصوصی سازی شد. انتشارات هنرمند به دلیل رشد کم مخاطبان در کشور، شاهد جهش در بازار چاپ و فروش کتاب بوده است. تعداد کتابها و همچنین تقاضا نیز تا حدودی افزایش یافته است. به حوزه چاپ و نشر در اتیوپی، مالیات بر ارزش افزوده برای کتاب اعمال نمی شود و این مورد  به پیشرفت این بخش کمک شایانی نموده است. همچنین تعداد بیشتری از نویسندگان برای چاپ کتابهای خود به این انتشارات می آیند. انجمن نویسندگان اتیوپی، واقع در ساختمانی روبروی ورزشگاه آدیس آبابا ، برای کمک به نویسندگان در انتشار آثارشان با انتشارات هنری همکاری می کند.

همچنین یکی از مشکلات این بخش،  بالا رفتن هزینه چاپ به دلیل هزینه مواد و نیروی کار افزایش می یابد. از آنجا که برخی از لوازم چاپ وارداتی هستند، کمبود نرخ ارز تأثیر قابل توجهی در عملیات دارد. هزینه کاغذ و جوهر، جایی است که شاهد افزایش چشمگیر قیمت ها بوده اند. کاغذ و جوهر اقلام پر مصرف و هزینه بر صنعت نشر می باشند. حتی هزینه نیروی کار ماهر نیز عامل مهمی است. پیش از این، حقوق ماهیانه ۳۰۰ بیر به کارمندان فعال حوزه چاپ پرداخت می گردید ولی اکنون برای همان کار باید ۵۰۰۰ بیر دستمزد پرداخت شود.

نویسنده قیمت کتاب خود را تعیین می کند. پس از پایان روند انتشار ، نویسندگان با فروشندگان کتاب وارد مذاکره برای فروش میشوند.  آنها موافقت می کنند وقتی توانایی فروش کتابهایشان را دارند ، ۳۰ درصد سود را به فروشندگان پرداخت کنند. در مواردی که نویسنده سرمایه چاپ کتاب خود را نداشته باشد، از روش های دیگر مانند پیدا کردن اسپانسر استفاده می کنند که معمولا به ندرت پیدا میشوند.  

این کشور با  ۱۱۰ میلیون نفر جمعیت ، فقط حدود ۱۲۵ شرکت فعال در حوزه چاپ و نشر دارد.  

فرهنگ در حال مرگ  کتاب خواندن

 برهانو، تقریباً دو سال است که به کار فروش کتاب در اطراف آرات کیلو، اشتغال دارد. وی می گوید که به جز یک دوره زمانی کوتاه ، فعالیت چاپ و نشر کتاب طی یک یا دو سال اخیر پیشرفتی نداشته است. زمانهایی وجود داشت که حتی کتابهای سیاسی که اجازه فروش عمومی ندارند ، مورد توجه بسیاری از خوانندگان قرار می گرفت.  اما این روزها مگر اینکه نویسنده شناخته شده باشد تا کتاب وی، توجه خوانندگان را جلب می کند. مردم اصلاً علاقه ای به کتاب ندارند. به دلیل داشتن کشوری با بیش از ۱۱۰ میلیون نفر، کاهش نسبی در تیراژ روزنامه ها و مجلات و فروش ضعیف کتاب گواه این واقعیت است که فرهنگ ضعیف مطالعه در اتیوپی وجود دارد.

از سوی دیگر، اصلاحات  مدام سیاسی و اقتصادی و وضعیت شکننده موجود در کشور، تیراژ روزنامه ها و همچنین کتابها بسیار کم شده است و این تاثیر بر صنعت چاپ کتاب بیشتر نیز بوده است، در اوج بهترین حالت عمومی در رابطه با اصلاحات در کشور؛ تنها چند کتاب در زمینه مسائل روز کشور و جامعه منتشر می گردد.  

اما  این فقط یک پدیده کوتاه مدت  و زودگذر است، چرا که  خوانندگان ، نویسندگان و فروشندگان کتاب به طور یکسان اتفاق نظر دارند که صنعت چاپ و نشر کتاب به دلیل کاهش فرهنگ کتابخوانی به هیچ وجه وضعیت امیدوار کننده ای ندارد. برهانو می گوید، مردم این روزها ترجیح می دهند پول خود را به چیزهای دیگری به جای کتاب خرج کنند. اما این تنها مساله ما نیست. متاسفانه نویسندگان کم عمقی نیز وجود دارند که بدون انجام تحقیق عمیق، به دلیل سود اقتصادی، کتابهایی را درباره مسائل مهم زمان منتشر می کنند. این امر باعث ناامیدی خوانندگان نیز می شود. از سوی دیگر، علاوه بر این  افزایش سریع هزینه های انتشار، برخی از خوانندگانی که این نویسنده به آنها مراجعه کرده است، در این واقعیت اتفاق نظر دارند که افزایش و گسترش رسانه های دیجیتال و اجتماعی توجه مردم را از مطالعه کتاب نیز منحرف کرده است.

فیس بوک، توییتر، اینستاگرام و بسیاری از شبکه های رسانه های اجتماعی زندگی انسان مدرن را ناآرام می کنند و وقت کمتری برای خواندن مردم فراهم می کنند. با این وجود  باید این نکته را نیز متذکر شویم که این فناوری ها دسترسی به مطالعه را به عنوان کاری آسان فراهم می کنند، زیرا تلفن های هوشمند، کتاب الکترونیکی و رایانه به طور گسترده ای به گسترش دانش و اطلاعات و دسترسی بدون مرز به محتوا کمک کرده اند.

اما آنچه نیاز به توجه فوری دارد، برگرداندن فرهنگ مطالعه در همه اقشار جامعه است. هرچه زمان می گذرد، اقدامات مختلفی باید برای بهبود فرهنگ مطالعه از سطح پایه با تشویق دانش آموزان به مطالعه و مطالعه با انگیزه انجام شود. ارمیاس و همکاران دبیرستانی او در دبیرستانی در اطراف در یکی از مناطق شمالی پایتخت آدیس آبابا ثبت نام کرده و مشغول تحصیل می باشند.

همه آنها به این واقعیت اعتراف دارند که خواننده خوبی نیستند و اصلا عادت به خواندن کتاب غیر درسی ندارند. علاوه بر فعالیت های درسی ، کتب درسی و منابع ، عادت به خواندن سایر آثار ادبی از هر نوع دیگری را ندارند. ارمیاس می گوید: فقط تعداد کمی از دانشجویان چنین کتابهایی را می خوانند و این در حالی است که کتابخانه مدرسه آنها پر از کتابهای متنوع  است.

تنها باری که آنها آثار ادبی را کامل می خوانند زمانی است که معلمان امهریک و انگلیسی آنها به عنوان بخشی از درجه بندی و ارزیابی به دانشجویان دستور داده اند که این کار را انجام دهند و این موضوع برای کشوری که دارای سنت ادبی، الفبا و زبان های نوشتاری باستانی است، باعث تعجب می شود. اما  چگونه احیای فرهنگ کتابخوانی در کشور امکان پذیر است.

 آبره آدامو ، رئیس انجمن نویسندگان اتیوپی می گوید که یکی از مهمترین چالش ها افزایش قیمت ها درصنعت نشر در اتیوپی است که بدون مرزی هر روز در حال افزایش می باشند.  

این  انجمن مطالعه ای را در این خصوص انجام داده و دریافت که دو فرد در اتیوپی وجود دارند  که هر زمان که بخواهند قیمت کاغذ را افزایش می دهند و کل بازار را کنترل می نمایند. مشکل دیگر این است که برخی از نویسندگان، بدون داشتن دانش کافی در مورد این موضوع، کتابهایی را به ویژه در زمینه سیاست منتشر می کنند. همچنین تعداد معدودی وجود دارد که برای اهداف بازار فوراً کتاب منتشر نموده ولی کتاب آنها اصلا محتوا ندارد.

وی بیان نمود که : ما بیش از ۵۰ دانشگاه دولتی داریم. از جمله موسسات خصوصی ، ما بیش از ۱۰۰ موسسه آموزش عالی داریم. از این رو، می توانیم فرض کنیم که پتانسیلی برای خوانندگان کتاب وجود دارد. همچنین مدارس در هر منطقه روستایی وجود دارد، بنابراین معلمان این مدارس نیز خوانندگان بالقوه کتاب هستند. از این رو، در مقایسه با این پتانسیل، می توان گفت که اتیوپی جمعیت خواننده بسیار کمی دارد.

به عنوان مثال،  این روزها  یک کتاب موفق و خواندنی فقط ۵۰۰۰ نسخه به فروش می رسد. این واقعاً در یک کشور ۱۱۰ میلیونی ناامید کننده است. یکی از مواردی که فرهنگ ضعیف مطالعه در اتیوپی را نشان می دهد این است که شما نمی توانید افرادی را پیدا کنید که در مناطق تفریحی و پارکها در حال مطالعه کتاب باشند. از این رو  کار فرهنگ سازی برای خواندن، باید از سطح پایه یا مدارس ابتدایی آغاز شود. این یکی از  مهمترین دلایلی است که افراد  این نسل نتوانسته اند فرهنگ گفت وگو را توسعه دهند و بجای آن برای حل اختلاف عقاید از زور و جنگ استفاده می کنند. و این یکی از مظاهر فرهنگ ضعیف کتابخوانی در کشور اتیوپی است.

درست است که عصر اطلاعات دیجیتال است و ما می توانیم به اطلاعات از طریق تلفن های هوشمند خود دسترسی پیدا کنیم ، اما مطالعه مهم و ضروری است. در گذشته و در زمان امپراطور هایله سلاسی، حتی وزارت آموزش و پرورش نقشی اساسی در انتشار و توزیع کتابهایی داشت که معتقد بود نقش سازنده ای در جامعه و فرهنگ آن دارد ولی د رحال حاضر چنین اقدامی از سوی دولت صورت نمی پذیرد.

بنابراین، دولت باید کتابهای تاثیر گذار در ایجاد اجماع ملی را انتخاب کند و از انتشار آن در مقیاس کلان حمایت نماید. همچنین باید انگیزه هایی برای تشویق نویسندگان و جلوگیری از نگاه سیاسی و یا نگاه بازار محور در اختیار آنها قرار گیرد. و البته رهبران جامعه باید الگویی برای فرهنگ مطالعه در ذهن جوانان باشند.

منابع:

· https://www.press.et/english/?p=۳۷۶۶#

· https://addisfortune.net/articles/mobile-booksellers-keep-addis-reading/#:~:text=With%۲۰the%۲۰country%۲۷s%۲۰literacy%۲۰rate,in%۲۰all%۲۰walks%۲۰of%۲۰life